فناوری اطلاعات و فناوری‌های نوین نقش بسزایی در سرعت دهی به روند‌ها داشته اند. دنیای امروز دنیایی فناورانه محور است.
بهره گیری از فناوری‌های نو باعث سهولت در کار‌ها و سرعت در فرایندها می‌شود. کاهش اطاله دادرسی و اتقان آرای قضایی از دیگر ویژگی‌های هوشمندسازی قوه قضاییه است. نقش استعلامات برخط و پایان روش‌های کاغذی در این مسیر بسیار مهم و مورد توجه است. تاکید سند تحول قضایی نیز بر همین رویکرد است. موضوعی که در سند تحول قضایی نیز بر آن تاکید شده است بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و روز دنیا است. به گفته مسئولان عالی قضایی بیش از ۵۰ درصد سند تحول قضایی پایه فناورانه دارد.
رهبر انقلاب در بخشی از حکم انتصاب حجت‌الاسلام و المسلمین محسنی اژه‌ای به ریاست قوه قضاییه، گسترش فناوری‌های نوین و تضمین دستیابی آسان و رایگان مردم به خدمات قضایی را مورد تاکید قرار دادند.
همچنین در بخش دیگری از حکم انتصاب رئیس قوه قضاییه ادامه رویکرد تحولی و اجرای سند تحول موجود با اهتمام ویژه مورد تاکید رهبر معظم انقلاب اسلامی قرار گرفت. در سند تحول قضایی نیز بر ارائه آسان خدمات قضایی تاکید شده است. را مورد تاکید قرار دادند.
از این رو حجت الاسلام و المسلمین محسنی اژه‌ای نیز بار‌ها بر ارائه خدمات قضایی آسان و ارزان به مردم تاکید داشته و از ابتدای مسئولیت دستور ویژه‌ای را برای ارتقا و ارزان شدن خدمات الکترونیک قضایی صادر کردند.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین محسنی اژه‌ای در جلسه‌ای در تاریخ ۲۸ شهریور ماه ۱۴۰۰ با بیان این که بی توجهی به دولت الکترونیک و هوشمندسازی دستگاه‌های حاکمیتی موجب کندی در روند خدمات رسانی به مردم و بروز نارضایتی آن‌ها می‌شود، تأکید کرد: نه تنها در قوه قضائیه بلکه در همه ابعاد حکومت هر چقدر در این زمینه گام بر نداریم در آینده با مشکلات مواجه می‌شویم.
رییس عدلیه با تاکید بر اینکه باید متناسب با سرعت پیشرفت تکنولوژی در جهت به روزرسانی و کارآمدسازی فرایندها گام برداریم، خاطر نشان کرد که با توجه به سرعت بالای تکنولوژی شاید ضروری باشد نه تنها بخشنامه‌ها و ابلاغیه‌های سال‌های گذشته، که حتی دستورالعمل‌هایی که طی یک سال اخیر صادر و ابلاغ شده اند، متناسب با شرایط روز و نیاز جامعه اصلاح و به روزرسانی شوند.
رئیس قوه قضاییه گفت: نگاه دفاتر خدمات الکترونیک قضایی باید خدمت محور باشد؛ نه تعرفه محور.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین محسنی اژه‌ای بر همین اساس دستور داد «تا جایی که ممکن است باید هزینه‌های مردم برای خدمات قضایی کاهش یابد و این خدمات با ارزانترین نرخ ممکن ارائه شود»
سومین روز هفته قوه قضاییه؛ قوه قضاییه هوشمند و گسترش عدالت و ترویج صلح و سازش
به دلیل اهمیت گسترش فناوری نوین و به کارگیری ان در ارائه خدمات، سومین روز از هفته قوه قضاییه با عنوان قوه قضاییه هوشمند و گسترش عدالت و ترویج صلح و سازش نام گذاری شده است.
قوه قضاییه نیز در راستای دسترسی آسان تر مردم به خدمات قضایی، سامانه های زیادی طراحی و در اختیار عموم قرار داده است.
مردم در هر نقطه جغرافیایی و در هر ساعت شبانه روز می‌توانند از طریق پنجره واحد قوه قضاییه به ۲۹ خدمت الکترونیک قضایی مورد نیاز خود به صورت برخط و غیرحضوری دسترسی پیدا کنند.
در پنجره واحد قوه قضاییه خدماتی مانند ابلاغ الکترونیک قضایی، سامانه آگهی قضایی، اطلاع رسانی پرونده، سامانه ثنا، گواهی عدم سو پیشینه، نوبت دهی قضایی، نوبت دهی دفاتر خدمات قضایی، درخواست‌های من، قرارداد‌های وکالت من، نظرسنجی من، سوابق محکومیت‌های مالی، درگاه پرداخت اینترنتی هزینه ها، فهرست واحد‌های قضایی، فهرست دفاتر خدمات قضایی، استعلام مدارک قضایی، استعلام ضعیت وکیل، استعلام وضعیت کارشناس، محاسبه هزینه دادرسی، محاسبه هزینه خدمات، آموزش سامانه ها، جلسات مجازی، دادخواست بدوی دیوان عدالت اداری، تجدیدنظرخواهی دیوان عدالت اداری، سامانه سامع و سامانه ثبت من،اطلاع رسانی با رمز پرونده، ،ثبت شکواییه سرقت، استشهادیه به مردم ارائه می شود.
طبق آخرین آمار، روزانه بیش از ۵۰ هزار نفر وارد پنجره واحد الکترونیک قوه قضاییه می‌شوند و بیش از ۱۰۰ هزار خدمت را به صورت خودکاربری بدون حضور فیزیکی در مراجع یا دفاتر خدمات قضایی رایگان دریافت می‌کنند.
همچنین ۲۶ میلیون بازدید از درگاه ملی قوه قضاییه به ثبت رسیده است و تعداد ۲.۵ میلیون قرارداد الکترونیک وکالت بین وکیل و موکل منعقد شده است.
درحال حاظر مدت زمان صدور گواهی عدم سوء پیشینه بطور میانگین به یک روز کاری کاهش پیدا کرده است.در سال ۱۴۰۱ حدود دو میلیون و دویست هزار گواهی عدم سوء پیشینه صادر شده است سال گذشته ۴۴ درصدی رشد داشته است.
دادرسی الکترونیک یکی دیگر از اقدامات دستگاه قضایی در راستای هوشمند سازی فرایندها است.
در دادرسی الکترونیک امکان حضور غیر فیزیکی افراد در دادگاه‌ها با استفاده از فناوری نوین محقق شده است. در برگزاری جلسات دادرسی به صورت الکترونیک که در راستای حقوق شهروندی، کاهش اطاله دادرسی، تسریع در خدمات رسانی قضایی به مردم، تسریع در فرایند‌های قضایی، صرفه جویی در وقت و هزینه مردم، جلوگیری از انحرافات اداری، کاهش جمعیت دادگاه، از بین بردن محدودیت‌های جغرافیایی و از بین بردن محدودیت‌های زمانی ایجاد شده است. مشکلات ناشی از مسافت‌های طولانی نیز از بین می‌رود و این امکان برای افراد فراهم می‌شود که در هر منطقه و مکانی در جلسات دادرسی به صورت مجازی و الکترونیک حاضر شوند.
در سال گذشته ۵۱۷ هزار و ۷۷۳ جلسه دادرسی به صورت الکترونیک برگزار شده است.در حال حاضر ۸۰ درصد جلسات رسیدگی زندانیان به صورت الکترونیک انجام می شود.
سامانه ارجاع هوشمند به کارشناس
اتقان آرای قضایی و کاهش اطاله دادرسی دو ویژگی بسیار مهم در سامانه ارجاع هوشمند به کارشناس است. در این سامانه تمامی فرایند ها به صورت کاملاً الکترونیک انجام می‌شود.
سامانه مدیریت پرونده قضایی
در سامانه مدیریت پرونده با استفاده از فناوری اطلاعات، اقدامات بسیاری در جهت رشد و ارتقای این سامانه صورت گرفته است که اتقان آرای قضایی و کاهش اطاله دادرسی را به همراه داشته است. در سامانه سمپ ابزار‌ها و امکانات متفاوت و گوناگونی در اختیار قضات قرار گرفته است. در این سامانه از ابتدای پرونده در مبادی دادسرا ها، دادگاه‌ها و محاکم تجدیدنظر، دیوان عدالت اداری، دیوان عالی کشور و هر جایی که کار رسیدگی به پرونده‌های قضایی را انجام می‌دهد کاربرد دارد و فرایند‌های تمام الکترونیک باعث شده است تا شیوه‌های وقت گیر که باعث صرف زمان زیادی می‌تواند جای خود را به فناوری‌های هوشمند بدهد.
سامانه هوشمند استعلامات مالی
سامانه سهام با بهره‌گیری از فناوری‌های روز دنیا ۴ استعلام موثر در پرونده‌های قضایی یعنی حساب بانکی، بورس، پلاک انتظامی و پلاک ثبتی را به صورت برخط و آنلاین در اختیار قضات اجرای احکام دادگستری‌های سراسر کشور قرار می‌دهد تا آنان با بهره گیری از این سامانه بتوانند خدمات با کیفیت تری به مردم ارائه دهند. در سامانه هوشمند استعلامات مالی دسترسی به اطلاعات صرفاً در مورد اشخاص و میزان مال یا مبلغ پرونده مجاز بوده است و در صورت کافی بودن اموال توقیف شده نمی‌توان استعلام دیگری انجام داد. همچنین حریم خصوصی افراد در این سامانه مورد توجه جدی قرار گرفته است. سامانه سهام طوری طراحی شده است که از هرگونه دسترسی غیرمجاز به اطلاعات اشخاص جلوگیری می‌شود و امکان استعلام هم صرفاً و تنها در مورد افراد ثبت شده در پرونده امکان پذیر است.
سال گذشته در این سامانه ۲ میلیون و ۹۷۷ هزار و ۸۲۷ و در دو ماهه ابتدایی امسال ۸۰۰ هزار استعلام گرفته شده است.
سامانه انتشار آرای قضایی
این سامانه یک اتاق شیشه ای را بوجود می آورد که در آن میلیون ها رای در معرض دید مردم قرار خواهد گرفت.جامعه نخبگانی نیز می تواند این رای ها را مورد تحلیل و نقد قرار دهد و از نظریات آنان در جهت بهبود آرا استفاده خواهد شد.این اقدام که در راستای اجرای سند تحول صورت می گیرد دریچه ای جدید از شفاف سازی را به منصه ظهور می رساند.
همچنین این سامانه امکان تحلیل و ارزیابی عمومی آرا قضایی را فراهم می آورد. در این سامانه آرای قضایی پس از صدور با استفاده از ابزارهای هوشمند و با هدف حفظ خریم خصوصی افراد به صورت ماشینی گمنام می شود و سپس در سامانه منتشر می شود.در حال حاضر این سامانه در اختیار قضات قرار گرفته است و بعد از آن در اختیار جامعه نخبگانی و متخصصان قرار خواهد گرفت.
در سال ۱۴۰۱ بیش از ۷ میلیون رای گمنام سازی شده است.
سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی:
سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی با هدف تسریع در امور پرونده‌ها راه اندازی شده است. در راستای اجرای سند تحول قضایی نیز جهت اطمینان از ابلاغ اوراق قضایی به گروه‌های خاص نظیر زندانیان، سالمندان، کم‌سوادان، بیماران، معلولان و اتباع خارجی امکان ابلاغ همزمان به اشخاص هم‌یار مورد تأیید این افراد در سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی فراهم شد تا رسیدگی با سرعت و دقیق به پرونده‌های مردم در اولویت قرار گیرد.میزان ابلاغ الکترونیک در سال گذشته ۹۴درصد بوده است.
سامانه نوبت دهی قضایی به کلیه مراجع قضایی و دادگستری‌ها
سامانه نوبت‌دهی در راستای کرامت ارباب رجوع ایجاد شده است و حضور مردم در مراجع قضایی را سامان داده است.
ارتباط برخط با دیگر سازمان‌ها (تعاملات سازمانی)
اداره تعاملات سازمانی مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه با ارائه بیش از ۱۱۰ خدمت الکترونیکی به دستگاه‌های اجرایی و نهاد‌های حاکمیتی توانسته است نقشی مهم در تسریع فرایندها و سرعت دهی به امور مردم ایفا کند. در سال گذشته ۱۶۷ میلیون مبادله الکترونیک با هدف خدمت به مردم صورت گرفته است.استعلام‌های برخط نقش مهمی در تسریع و سرعت دهی به امور مردم دارد. استفاده از روش‌های نو و هوشمند و گذر از روش‌های قدیمی و کاغذی موضوعی بوده است که مسئولان بر آن تاکید داشته اند. استعلام‌های برخط باعث صرفه جویی در وقت مردم می‌شود و در لحظه امکان پاسخگویی فراهم می‌شود. ۱۶۷ میلیون مبادله الکترونیک در سال ۱۴۰۱ انجام شده است.
استعلام وضعیت وکیل/کارشناس
با راه اندازی ابزار خودکاربری مراجعین قوه قضاییه می‌توانند امور قضایی خود را از داخل منزل یا محل کار خود اقدام و پیگیری کنند. در استعلام برخط وضعیت وکیل و کارشناس رسمی مردم به راحتی می‌توانند وضعیت فعالیت وکیل یا کارشناس رسمی دادگستری را استعلام کنند. این کار به کد ملی فردی که خود را وکیلی یا کارشناس رسمی معرفی کرده است نیاز دارد و به صورت برخط وضعیت فرد مشخص می‌شود. این استعلام از سوء استفاده افرادی که خود را وکیل معرفی می‌کنند و اقدام به کلاهبرداری می‌کنند جلوگیری می‌کند.
سامانه سجل محکومیت های مالی:
استعلام سوابق محکومیت های مالی برای عموم مردم یکی دیگر از اقداماتی است که توسط مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه اجرایی شده است.با فراهم سازی این خدمت ریسک مربوط به عدم شناخت سابقه مالی و اقتصادی طرف مقابل کاهش می یابد و در نتیجه شاهد کاهش میزان اختلافات مالی خواهیم بود.همچنین سوابق محکومیت های مالی برای عموم مردم در راستای خدمات ارزان و آسان و در پنجره واحد خدمات قضایی قوه قضاییه صورت می گیرد.این خدمت زمینه امکان استعلام محکومیت های مالی اشخاص حقیقی و حقوقی در صورت رضایت فرد استعلام شونده را فراهم می سازد.
سامانه تنظیم قرارداد‌های الکترونیک وکالت
هدف از راه اندازی سامانه تنظیم قرارداد‌های الکترونیک وکالت خدمت به مردم است. با استفاده از این سامانه فرآیند کاملا روشن و بدون هر گونه شائبه و فراهم سازی امکان مشاوره برای مردم با در اختیار داشتن قرارداد الکترونیک وکالت، امکان بررسی وکیل، امکان پیگیری و نظارت بر روند‌های بعدی از ویژگی‌های این سامانه است. با کمک این سامانه تعاملات مالی بین وکیل و موکل نیز شفاف می‌شود. تعداد قرارداد وکالت ثبت شده در این سامانه دو میلیون و ۴۴۱ هزار و ۹۲۹ بوده است.
گسترش عدالت با در دسترس قرار دادن خدمات الکترونیک قضایی در تمام نقاط کشور
یکی از مواردی که در سند تحول قضایی به آن تاکید شده است در دسترس قرار دادن خدمات قضایی به همه مردم است که یکی از جلوه های عدالت محسوب می شود.
طرح خدمات جهادی قضایی که با همکاری دفاتر خدمات الکترونیک قضایی انجام می‌شود اقدام به ارائه رایگان تمام خدماتی که در این دفاتر به مردم ارائه می‌شود در مناطق محروم و کمتر توسعه یافته کرده است. چرا که دسترسی سهل و ارزان به خدمات قضایی همواره مورد دستگاه قضایی کشور بوده است چنانچه در سند تحول قضایی نیز بدان اشاره شده است.
طرح جهادی ارائه خدمات الکترونیک قضایی رایگان در ۱۵۰ نقطه کشور اجرا شد
تاکنون طرح جهادی ارائه خدمات الکترونیک قضایی رایگان با همکاری دفاتر خدمات الکترونیک قضایی در بیش از ۱۵۰ نقطه راه‌اندازی و اجرا شده است و استان‌های هرمزگان، کرمان، سیستان و بلوچستان، خوزستان، ایلام و خراسان جنوبی، اصفهان وکردستان را تحت پوشش قرار داده است. با توجه به استقبال سایر استان‌ها، این طرح در تمام مناطق فاقد مرجع قضایی کمتر توسعه یافته اجرایی خواهد شد. مردم در این طرح جهادی تمام خدماتی که در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ارائه می‌شود به صورت رایگان دریافت می‌کنند.
محمد کاظمی فرد رییس مرکز آمار و فناوری‌های قوه قضاییه در رابطه با گسترش فناوری در دستگاه قضایی گفت:رهبر معظم انقلاب در بخشی از حکم انتصاب حجت‌الاسلام و المسلمین محسنی اژه‌ای به ریاست قوه قضاییه گسترش فناوری‌های نوین و تضمین دستیابی آسان و رایگان مردم به خدمات قضایی را مورد تاکید قرار دادند.
وی ادامه داد: علاوه بر این رهبر انقلاب سیاست‌های کلی برنامه هفتم توسعه را در شهریور ماه سال گذشته ابلاغ کردند و بر هوشمندسازی فرآیند‌ها و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در ارائه خدمات قضایی تاکید ویژه‌ای داشتند.
کاظمی فرد گفت:در سند تحول قضایی که یکی از مهمترین و به روزترین و متعالی‌ترین سند‌های کشور است توجه به گسترش فناوری‌های نوین و دسترسی بیشتر مردم به عدالت مورد تاکید ویژه قرار گرفته است و موضوع بیش از ۵۰ درصد راهکار‌های سند تحول قضایی را شامل می شود.
وی ادامه داد: قوه قضاییه در سال‌های گذشته اقدامات فراوانی در زمینه استفاده از فناوری‌های نوین و فرآیند‌هایی که منتج به کاهش اطاله دادرسی صرفه جویی در بودجه‌های قوه قضاییه می‌شود انجام داده است و ده‌ها سامانه در این راستا توسعه پیدا کرده اند. استفاده از فناوری‌های نوین باعث ایجاد چرخش‌های تحول آفرین مبتنی سند تحول قضایی در دستگاه قضایی شده است.
رییس مرکز آمار و فناوری‌های قوه قضاییه گفت: یکی از سیاست‌های قوه قضاییه توسعه خودکاربری‌ها و انجام امور توسط خود مردم است. در خودکاربری‌ها هدف این است ارائه خدمات غیرحضوری به صورت آسان و رایگان مورد توجه است.