اطاله دادرسی به این معنا كه رسیدگی به یك پرونده در
دادگاهی بیش از حد معمول طول بكشد، در مواردی از حوصله شاكی و متشاكی یا
خواهان و خوانده خارج می شود؛ گاهی اطاله یك دادرسی به چند سال می انجامد و
پرونده هایی نیز هستند كه پس از گذشت سال ها هنوز بسته نشده اند.به اعتقاد
صاحبنظران فقط در مرحله صدور حکم با تاخیر و تعویق مواجه نیستیم بلکه در
مرحله حکم هم گاهی با اطاله دادرسی برخورد می کنیم و تاخیر در این دو مرحله
موجب زایل شدن برخی افراد جامعه در جهت احقاق حق آن ها می شود.
در مورد اطاله دادرسی و عوامل آن علت
های متعددی بیان شده به طوری که برخی ریشه این مشکل را در نظام دادرسی چند
مرحله ای و اجازه قانون برای اعتراض و بررسی مجدد آرای قضایی می دانند.
البته از سوی دیگر برخی اعتقاد دارند که فلسفه وجودی این چنین نظام هایی،
این است که اشتباه قضات و محاکم در صدور رای به حداقل ممکن رسیده و در هر
مرحله ای که اشتباهی رخ داده توسط مرجع بعدی اصلاح شود.
اما اخیرا درباره اطاله دادرسی و عوامل مرتبط با آن
اظهاراتی مطرح شده که با واکنش تند برخی دیگر از اعضای جامعه حقوقی مواجه
شد.سید حجت الله علم الهدی رییس جدید پژوهشگاه قوه قضاییه ـ که حدود یک سال
پیش به این سمت منصوب شد ـ در اظهاراتی درباره اطاله دادرسی و عوامل مرتبط
با آن گفت: «یکی از عوامل تکثیر
پرونده‌های قضایی خود وکلا هستند؛ به بیان حقوقی یکی از عوامل اطاله دادرسی
و کش پیدا کردن رسیدگی به پرونده‌های قضایی، وکلا هستند. چون سود وکلا در
طولانی شدن روند رسیدگی است. مثلا وکلا دوست دارند اگر یک پرونده‌ای بدوی
شد، این پرونده برود تجدید نظر یا دیوان عالی؛ با اینکه خود وکیل هم مطلع
هست، آخر ماجرا چه خواهد شد. خود این ماجرا علاوه بر اینکه به مردم آسیب
زده، مشکلات زیادی برای قوه قضائیه ایجاد کرده است».
البته وی در نشستی هم که با نمایندگان تشکل های دانشجویی داشته، به موضوع اطاله دادرسی اشاره کرد و اظهار داشت: «یک
مطالعه تطبیقی برای بررسی اطاله دادرسی در نظام قضایی ایران و سایر
کشور‌ها انجام شد که نشان داد در کشور ما نسبت به سایر کشور‌ها اطاله
دادرسی کم است و ما بیشتر اطاله اجرای احکام داریم. این موضوع یکی از
چالش‌های قوه قضاییه است که پژوهشگاه قوه قضاییه در گروه مدیریت قضایی به
دنبال بررسی راهکار‌ها برای کوتاه کردن زمان دادرسی و اجرای احکام صادره
است.»
این سخنان مخصوصا بخشی که مرتبط با نقش وکلا در اطاله دادرسی بود با واکنش های تندی مواجه شد.
برخی از وکلای دادگستری ضمن رد این ادعا و بیان دلایل خود ریشه این گونه
اظهارات را کم تجربه بودن و نداشتن سابقه قضاوت و وکالت وی دانستند و تاکید
کردند که برخی از وکلا به جهت اطاله دادرسی گاهی با زیان هایی روبه رو و
با توجه به افزایش هزینه های سالانه حق الوکاله های آنان دچار کاهش ارزش می
شوند.
جدا
از کشمکش و دعوایی که چندی است میان برخی مسئولان دستگاه قضایی و برخی از
جامعه وکلا در جریان است به هر حال اطاله دادرسی و عوامل مرتبط با آن بسیار
بااهمیت بوده و باید مورد توجه قرار گیرند؛ ضمن اینکه وكيل و قاضي دو بال دستگاه قضا هستند. نمي توان سود يكي را ديد و از منفعت ديگري چشم پوشي كرد. براي
اصلاح روندهاي دادرسي به همان اندازه كه وكلا نقش آفرين خواهند بود، اصلاح
فرايندهاي قضايي و شاخص هاي ارزيابي عملكرد قضات نيز ضرورت دارد.
علاوه بر این باید فراموش نکرد که نقایص قانونی وجود داد که
موجب اطاله دادرسی می شود و برای رفع آن باید توسط نمایندگان مجلس با
همراهی و همفکری قضات و وکلای دادگستری راه حل هایی قانونی اندیشیده شود؛
مثلا برخی از قوانین مرتبط با قانون ثبت، آیین دادرسی کیفری و یا آیین
دادرسی مدنی از جمله مواردی هستند که باید مورد توجه قرار گیرد.
کمبود نیروی متخصص اداری و قضایی هم از جمله عواملی است که
بارها در مورد آن تاکید شده اما متاسفانه همچنان پابرجاست و نیازمند توجه
ویژه مسئولان اجرایی و نمایندگان مجلس جهت اختصاص بودجه سالانه جهت جذب این
گونه نیروهاست. وقتی قضات برخی از شعبات به دلیل حجم رسیدگی به پرونده ها
مجبور هستند ماهانه ده ها یا صدها پرونده را رسیدگی نمایند قطعا هنگام صدور
رای با اشتباهات و یا تعجیل هایی مواجه می شوند که باید این نظرات مورد
اعتراض طرفین قرار گرفته و وارد مرحله بعدی رسیدگی شود که همین امر موجب
اطاله دادرسی خواهد شد.
اما به هر حال نباید از مشاوره های نادرست و غیر حقوقی برخی
از وکلا و مشاورین حقوقی هم غافل شد؛ به جهت اینکه اظهار نظر صادقانه و
واقع گرایانه این افراد حتی در برخی موارد می تواند از تشکیل پرونده های
قضایی جلوگیری و یا مدعی را به انصراف از طرح دعوی رهنمون نماید و یا اینکه
توصیه شود از ظرفیت های قانونی دیگر مانند داوری یا میانجیگری استفاده
نماید. لذا همانگونه که بیان شد عوامل تاثیرگذار در اطاله دادرسی بسیار
متعدد و متنوع بوده و شاید همین تکثر و تنوع دلیل اصلی لاینحل ماندن آن
باشد!