اعدام در لغت از ماده عدم به معنای نیست و نابود کردن است و در اصطلاح
مجازاتی است که به موجب آن حیات مردم به طور کلی سلب شده و از ادامه زندگی
بازمانده می‌شود. مجازات اعدام، شدیدترین نوع مجازاتی است که از قدیم
الایام در تمامی جوامع بشری و تمدن‌ها وجود داشته است. در حقوق ایران نیز
برخی اقسام کیفر اعدام بر مبنای متون و نصوص فقهی تشریع شده است.
تمامی جرایم مستوجب اعدام در قانون مجازات اسلامی
احصا نشده، بلکه علاوه بر آن می‌توان مجازات اعدام را در قانون مبارزه با
مواد مخدر، قانون مجازات اخلال‌گران در نظام اقتصادی، قانون جرایم نیروهای
مسلح و قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء و اختلاس و کلاهبرداری نیز دید.
پس از ارسال پرونده به اجرای احکام جهت اجرای حکم اعدام، قاضی موظف است
قطعیت و لازم الاجرا بودن حکم را مورد بررسی قرار داده و در صورت قطعی بودن
رأی و ابلاغ صحیح حکم به محکوم علیه یا وکیل وی، دستور اجرای حکم را صادر
نماید.
موانع اجرای حکم اعدام
ممکن است در اجرای حکم اعدام، موانعی وجود داشته باشد که اجرای حکم را
در آن زمان میسر نسازد. در این صورت تا رفع مانع، اجرای حکم متوقف خواهد
شد. موانع مذکور عبارتند از؛
1. درخواست عفو
بر اساس ماده 4 آیین نامه اجرای احکام قصاص، رجم، قتل، صلب، اعدام و
شلاق مصوب سال 1382، چنانچه محکوم به اعدام، پس از لازم الاجرا شدن حکم و
قبل از اجرای آن، درخواست عفو نماید؛ به دستور دادگاه صادرکننده حکم، اجرای
آن تا اعلام نتیجه از سوی کمیسیون عفو و بخشودگی به تأخیر خواهد افتاد.
2. زنی که در ایام بارداری یا نفاس است.
3. زن شیرده در ایامی که طفل وی شیرخوار است حداکثر به مدت دو سال
4. بیماری شدید محکوم به نحوی که قادر به ایستادن روی پای خود نباشد.
زمان اجرا
مطابق ماده 15 آیین نامه، زمان اجرای حکم، اول طلوع آفتاب خواهد بود مگر اینکه دادگاه زمان خاصی را تعیین کرده باشد.
مکان اجرا
محل اجرای حکم اعدام با توجه به ماده فوق، می‌تواند در محوطه زندان و
توسط مأموران زندان یا خارج از محوطه زندان و توسط نیروی انتظامی اجرا
گردد؛ البته اجرای علنی حکم طبق بخشنامه جدید منوط به موافقت رئیس قوه
قضائیه و بنا به ضرورت های اجتماعی امکان پذیر خواهد بود
تشریفات اجرا
1. مطلع کردن اشخاص و مقامات ذی‌ربط
2. جدا کردن محکوم از سایر زندانیان 24 ساعت قبل از اجرای حکم ( جهت
جلوگیری از اقدامات خشونت آمیز احتمالی محکوم علیه و تأمین امنیت و سلامت
زندانیان )
3. معاینه محکوم قبل از اجرای حکم
4. برآوردن تقاضای ملاقات محکوم علیه
5. رسانیده وصایا و مکتوبات محکوم علیه
6. انجام مراسم مذهبی ( توبه و استغفار، غسل میت و کفن نمودن در صورتی که محکوم حاضر به انجام این موارد شود. )
7. برآوردن تقاضای خوردنی و آشامیدنی
8. تهیه صورت مجلس
اشخاص حاضر در صحنه اجرای حکم
بر اساس ماده 293 آ.د.ک و ماده 7 آیین نامه، مقامات و اشخاص ذیل باید در صحنه اجرای حکم حاضر باشند:
1. قاضی صادرکننده حکم
2. رئیس اداره زندان یا قائم مقام وی
3. فرمانده نیروی انتظامی محل یا قائم مقام وی
4. پزشک قانونی یا پزشک معتمد
5. یکی از روحانیون یا افراد بصیر برای انجام تشریفات دینی و مذهبی
6. منشی دادگاه
7. وکیل محکوم علیه
وظایف هر یک از اشخاص و مقامات فوق در قانون بیان شده است.
زمان و مکان اجرای حکم
پس از آن که محکوم به محل اجرای حکم آورده شد، حکم توسط منشی دادگاه قرائت می‌شود و سپس حکم به اجرا درمی‌آید.
اجرای اعدام ممکن است به صورت حلق آویز به چوبه دار و یا شلیک اسلحه
آتشین و یا اتصال الکتریسیته و یا به نحو دیگر به تشخیص قاضی صادرکننده رأی
انجام گیرد.